Во дигиталната ера каде што секој клик, лајк и брз видео носи мала стимулација, се отвора прашањето: дали современата култура на бескрајно скролување преку TikTok, Reels и YouTube Shorts всушност нѐ лишува од капацитетот да се фокусираме, да запаметуваме и да ја контролираме импулсивноста?
Што покажуваат истражувањата
Една клиничка студија објавена во PMC покажува дека зголемена тенденција кон „зависност“ од кратки видеа е поврзана со намалена само-контрола и послаб извршен (executive) надзор.
Друг обемно цитирана студија односно „The effect of short-form video addiction on undergraduates“ покажува дека кај студенти, зависноста од кратки видеа ја зголемува тенденцијата за одложување (procrastination), што негативно влијае на учебните обврски.
Истражување објавено на ArXiv („Short-Form Videos Degrade Our Capacity to Retain Intentions“) открива дека учесниците кои користеле TikTok предвидливо покажувале послаби резултати во задачи кои бараа паметење на претходно формирани намери (prospective memory).
Студија објавена преку ScienceDirect утврдува дека интензитетот на користење кратки видеа е позитивно поврзан со зависност и со намалена контрола на внимание („attention control“) — поинтензивната употреба, повеќе нарушување.
Пад на фокусот и емотивен стрес меѓу младите
Според истражување спроведено од Nanyang Technological University и колеги, долгорочната употреба на социјални медиуми е поврзана со пад на вниманието, зголемена емоционална исцрпеност и навики слични на зависност кај млади луѓе (13-25 години).
Анализи и критики
- И покрај растечките докази, науката за влијанието на кратките видеа се уште е во рана фаза. Постојат ограничувања во дизајнот на студиите — честопати се корелативни, не можат да докажат директна причинско-последична врска.
- Една анализа предупредува дека многу експерименти се спроведени во контролирани лабораториски услови кои може да не ја одразуваат реалната сложена дигитална средина, па генералните заклучоци треба да се толкуваат внимателно.
Зошто се случува ова?
- Наследување на системот за награда (dopamine reward system) — секој нов клип нуди можност за мала стимулација, што ја крева „ очекуваната награда “ и ја засилува навиката за брзо пребарување на нови стимуланси.
- Честото преминување (context-switching) — брзото скролување низ видеа го зголемува „трошокот“ на внимание и го нарушува способноста да се задржи фокус на една задача.
- Намалена толеранција за монотоност — мозокот може да „навикне“ само на висока стимулација, па задачи кои бараат трпеливост се чувствуваат досадни.
- Промени во невронските кола — некои студии (вклучувајќи интервенции со слики од мозокот) укажуваат на намалена еластичност во системите поврзани со самоконтрола и паметење.
Последици и предупредувања
- Потешкотии во учењето, работата или подолги мисловни активности
- Зголемен ризик од хронична раздразливост, емоционална исцрпеност
- Нарушување на сонот (посебно ако скролувањето се одвива пред спиење)
- Слаба способност да се дочека долготрајна награда — потешко да се спроведуваат проекти кои бараат дисциплина
Препораки за враќање на контрола
- Ограничување на време: користете апликациски функции кои ограничуваат дневно време поминато во кратки видеа
- Планирани паузи од екранот: воведете „цифрова диета“ — периоди без екрани во текот на денот
- Практики на тренинг на внимание: читање книги, медитација, активности кои бараат внимание
- Посветеност на долгорочни проекти: зададете мали цели кои бараат трпеливост (писање, учење, хоби)
- Неекрански ритуали пред спиење: избегнување мобилен уред 30–60 минути пред сонот
