Сите сакаат слобода на говор. Анкетите го покажуваат тоа. Осумдесет проценти од луѓето гордо велат дека таа е „темел на демократијата“. Истите тие луѓе, кога ќе ги прашаш дали треба да се ограничат изјави што ги навредуваат — шеесет проценти кимнуваат со олеснување. Слободата е убава… додека не те навредува.
Во модерниот свет, микрофоните се насекаде — во џебови, во раце, во мислења претворени во статуси и твитови. Секој има сцена, а некои имаат и публика. Но малкумина се подготвени да слушаат нешто што не им се допаѓа.
Слободата на говор денес не е бојно поле на идеи — туку пазар. Секој вика, продава нешто, нуди своја вистина со гаранција „врати ако не ти се допаѓа“. Некогаш линчот се случуваше на плоштад. Денес е на Фејсбук, Инстаграм, Твитер. И нема јаже — има #Cancel.
Политичарите се уште поиронични. Кога некој нивен статус ќе биде ограничен поради дезинформации, тоа е „цензура“. Кога тие ќе повикаат на забрани за книги или содржини што не им одговараат — тоа е „заштита на вредностите“.
Во САД, популисти зборуваат за „слободата на говор“ како за свето писмо, но ако новинар постави непријатно прашање, одеднаш станува државен непријател. Во Европа, истите тие што го бранат правото да кажат сè, ќе те тужат ако се осмелиш да им возвратиш. Слободата на говор е света… сè додека микрофонот е нивни.
Некои режими ги замолчуваат луѓето со затвор. Русија има уставна слобода на говор, но новинари исчезнуваат. Турција гони илјадници за „навреда на претседателот“. „Цивилизација“ — ние замолчуваме со дигитални линчови, медиумски кампањи и јавен презир.
Го фетишизираме правото на говор, но само како трофеј на полица. Сјае убаво кога ќе го спомнеш, изгледа интелектуално, но ретко некој сака навистина да го користи. Како скапа книга што ја купуваш за да изгледаш паметен — а никогаш не ја отвораш, зашто внатре има премногу зборови што можеби нема да ти се допаднат.
Денес не се слушаме — чекаме ред за да зборуваме. Разговорите се како сообраќај во шпиц: сите притискаат на сирена, никој не мрда. А ако случајно некој пропушти различно мислење пред себе, веднаш добива пцости од колоната позади. Толеранцијата е добра… на хартија. Во пракса, сите сакаме зелен семафор само за нас.
Најсмешното е што повеќето не сакаат ни разговор, туку публика. Не дијалог, туку трибина. Луѓето не се плашат од цензура — се плашат од тишина. Затоа зборуваат без престан, само за да не мораат да го слушаат сопствениот ехо. Празнината е пострашна од секој туѓ аргумент.
Во суштина, луѓето не сакаат вистинска слобода на говор. Вистинската слобода е непријатна. Таа бара да слушаш нешто што ќе ти го скине еготo како старо палто. Таа бара трпение, зрелост и капка храброст — работи кои колективно сме ги заборавиле одамна. Она што навистина го сакаме е огледало. Да зборуваме, а светот да клима со главата и да ни даде „заслужен“ аплауз.
Секогаш имаме една реченица што ги гаси сите дебати: „Ова не е исто.“ Со неа ги оправдуваме викотниците на „нашите“ и го гасиме гласот на „нивните“. Таа е тајниот премин низ кој тивко ги носиме сите лицемерства, надевајќи се никој да не гледа. И потоа се чудиме зошто слободата личи на ѕвер во кафез, принуден да се однесува како домашно милениче.
Слободата на говор не умира со декрет. Таа умира со тивко одобрување, со плашливи погледи и со „ама ова е различно“ секогаш кога некој друг ќе каже нешто што не ни се допаѓа. Умира во моментот кога стравот од туѓите зборови станува поголем од стравот од сопствената тишина.
Никој навистина не сака вистинска слобода на говор. Затоа што вистинската слобода не нуди утеха — туку судир. А ние, цивилизациски, одамна научивме да бегаме од судирот.
И да, не грижете се — јас сум апсолутно за слобода на говор. Сите имаат право да зборуваат. Само… јас си го задржувам правото да превртам со очи и да им го исклучам микрофонот кога ќе ми здосади. Демократија, нели?
