Академик Ѓорги Поп-Атанасов
Македонија е лулка на христијанската цивилизација. Оттука, со основањето на првите христијански општини од страна на апостолот Павле, започува христијанизацијата на Европа, и оттука, од светите браќа Кирил и Методиј, преку нивната Моравска мисија, започнува и конечната христијанизација на словенските народи. Македонија е татковина на словенската писменост и на староцрковнословенскиот јазик, во чиишто темели е вграден јужномакедонски дијалектен говор. Овој јазик во средновековната епоха, па и подоцна ќе биде официјален книжевен јазик на сите православни Словени. За да биде тоа така, од особена важност е дејноста на св. Климент Охридски и на основаната од него црковна организација во Македонија, коишто ја одигруваат улогата на спасители на делото на словенските просветители – светите браќа Кирил и Методиј.
Познато е дека по смртта на св. Методиј, во 885 г., папата Стефан V (885 – 891) ги забранува словенската писменост и словенското богослужение во Велика Моравија; словенските книги биле уништувани, а учениците на словенските просветители биле протерани од оваа западнословенска земја. Меѓу протераните Кирилометодиеви ученици биле и светите Климент и Наум Охридски.
По кратко задржување во бугарската престолнина Плиска, тие дошле во западниот дел на Македонија, во областа Кутмичевица, којашто во тоа време била самостојна (независна) црковна област, и тука нашле поволни услови за продолжување на делото на светите Кирил и Методиј и за зачувување на словенската писменост и на словенското богослужение. Во овој дел на Македонија тие формирале црковна организација, којашто во практитката функционирала како самостоен црковен субјект. За разлика од Плиска и Преслав, каде што се богослужело и проповедало на византиско-грчки јазик, и каде што не само во Црквата, туку и во државната администрација, се користеле византиско-грчкото писмо и византиско – грчкиот јазик, во Светиклиментовата Црква официјално писмо била Кириловата глаголица, а во црковните храмови се богослужело и проповедало на словенски јазик. За разлика од Плиска и Преслав, каде што во времето на свети Климент немало услови за развој на словенска писменост и култура, во Црквата на свети Климент и во формираната во нејзини рамки Охридска книжевна школа, се негувала, ширела и надградувала Кирилометодиевата писмена традиција и книжевност. За самостојното функционирање на Светиклиментовата црковна организација говори и фактот што во официјалната бугарска Црква се практикува константинополската, а во Црквата на свети Климент, солунската литургиска традиција. Поради оваа причина за потребите на словенското богослужение во Црквата на свети Климент, во Охридската книжевна школа е оформен посебен комплекс од словенски богослужбени книги. Дел од текстовите на овие книги се преведени од византиските оригинали, а дел се авторско дело на свети Климент и неговите најблиски соработници. Тоа на недвосмислен начин се потврдува од фактот што во текстот на Минејот и Октоихот се идентификувани повеќе химнографски творби на свети Климент со негов авторски потпис во вид на акростих, како и сведоштвото на Опширното житие на свети Климент од Теофилакт Охридски, каде што се вели дека охридскиот светител кон крајот на својот живот од византиско-грчки на словенски јазик го превел Цветниот триод.
Оваа Светиклиментова писмена и литургиска традиција во наредните векови ќе биде практикувана и негувана од монашкото братство на Слепченскиот манастир „Свети Јован Претечаˮ кој во минатото бил активен книжевен центар и скрипториум на Охридската архиепископија. Тука духовно се подвизувале и работеле исклучително талентирани книжевни дејци какви што се еромонасите Висарион, Пахомиј и Матеј, инок Сисој и други од коишто е зачувано значајно црковно книжевно наследство. Меѓу ова црковно-книжевно наследство има повеќе богослужбени црковни книги, кои биле користени за време на црковното богослужение во самиот манастир или во други цркви и манастири, меѓу кои особено место зазема Катедралниот храм на Охридската архиепископија.
По обновувањето на монашкиот живот во Слепченскиот манастир, се започнува и со обнова на книжевната дејност во манастирот. Се врши постепена дигитална реституција на црковното книжевно наследство по потекло од Слепче, се објавуваат книги со духовна и поучна содржина, чиишто автори најчесто се членови на манастирската заедница и сл.
Од таков вид е и повеќетомното издание, во подготовка, под наслов ,,Слепченски пролог со химнографијаˮ, во коешто ќе бидат објавени пролошки житија и тропари за светците од првата половина на месец декември и тоа на црковнословенски, македонски и англиски јазик во придружба на источна и западна нотација.
Пролошките житија се составени врз основа на постоечките житија на светителите, додека топарите се авторско дело на членовите на манастирската заедница. Како пролозите, така и тропарите се напишани на македонски црковен јазик со исклучителна компетентност и познавање на стилските особености на традиционалната македонска црковна поезија.
