Архимандритот Рафаил Карелин ни даде едно од најпрактичните објаснувања за тоа што е прелеста која како основа на секој наш грев постојано лебди над нас. „Личноста која е во прелест се чини дека е во непријателство и војна со сите други луѓе“, вели Карелин.
Прелест е губење на правилните духовни одлики.
Прелест е повторување на гревот на Адам и сатаната, кога човек сака да достигне духовни височини надвор од правилниот духовен развој, надвор од подвигот и учењето на православната црква за спасението.
Како се раѓа прелеста? Како се манифестира?
Прелеста тргнува од непослушност кон Црквата, од барање некои посебни начини на спасение и совршенство, односно од некакво произволно духовно експериментирање.
Почетокот на прелеста е секогаш прекумерна самодоверба.
На пример, да им верувате на вашите субјективни искуства и да ги негувате; како резултат на тоа, кај некоја личност може да се појават одредени визуелни и аудитивни слики. Таквите луѓе често ги доживуваат сликите на нивната фантазија и демонски појави како божествено откровение или посета од ангел.
Основата на страста, како и основата на секој грев, е гордоста и ароганцијата. И самата гордост има неколку аспекти, неколку форми.
Гордоста пред луѓето – световната гордост – е она што ние го нарекуваме ароганција.
Друг облик на гордост е духовната гордост, гордоста пред Бога, кога на човекот му се чини дека има полнота од доблести и се што му треба за спасение, дека не му треба никој и ништо.
Гордиот човек во прелест е убеден дека не му е потребна ни помошта од Божјата благодат, туку дека сè може да постигне сам, со својот ум и со подвигот на својата лична волја.
Овде започнува поместувањето на центарот на духовниот живот од Бога кон себе, тука започнува духовниот егоцентризам. Човекот сака да црпи духовна сила од себе, од неговите мистични искуства и неговите лични откритија.
Сличното слично привлекува, тоа е законот на духовната симпатија. Затоа гордоста го внесува човекот во врска, односно во посебна блискост со духот на гордоста – сатаната.
Душата на гордите почнува да прима информации од демоните, информации од светот на паднатите, отфрлените, мрачните духови; информации во форма на брилијантни идеи, кои ги доживува како духовни откровенија и верува дека ниту еден подвижник сè уште немал такво знаење како што тој постигнал.
Во областа на чувствата и емоциите, сатаната му дава некои чудни екстази. Тие му се јавуваат како благодат на Светиот Дух, како највисока духовна состојба, рај на неговата душа. И всушност, овие екстази ги претставуваат само лукавите ефекти на страста, кои се манипулирани и трансформирани од демонската сила. Затоа, слична нервна возбуда, возбуда од крв и месо тој ги доживува како духовни, од Бога дадени состојби.
Тогаш овој човек целосно престанува да го прифаќа она што другите му го кажуваат. Ако го уверат дека им противречи на светите отци, тоа не му е аргумент, бидејќи длабоко во себе верува дека светите отци можеби достигнале одредена висина, но дека тој се издигнал над нив и гледа повеќе од нив.
Ако го убедат дека е од демон, тој верува дека со него разговараат непросветлени луѓе, кои едноставно не ја разбираат неговата духовна висина, бидејќи зборуваат од позиција на своето незнаење и ништожност. Поради тоа, во своето срце, тој упокоениот длабоко ги презира оние што се обидуваат да му ги отворат очите и да го изведат од оваа погубна состојба.
Најчесто во прелест паѓале луѓето кои брзо напредувале во својот духовен живот, а потоа се „воодушевувале“ од самите себеси. Оваа состојба обично не се јавува веднаш; почнува, по правило, од противречност, а потоа – непослушност кон оние личности кои се поставени над нас; за лаик тоа е црковна хиерархија, за монах – игумен и духовен отец. Тогаш непослушноста се претвора во целосен презир кон сите совети и омраза кон оној што ја обезличува личноста.
А Бог му станува излишен и непотребен. Маѓепсаниот човек во молитва постојано бара нови „неверојатни“ откритија, „моќни“ духовни чувства.
Се чини дека станува гурман на сопствените страсти, кои ѓаволот му ги покажува во вид на високи духовни чувства. Темните духови одат да се сретнат со неговата душа, која им е отворена, одат на неговиот внатрешен повик и на човекот му се чини дека тој овде на земјата го доживува исто како и Ангелите на небото; овде на земјата тој знае и гледа што размислуваат хоровите на светите на небото.
Овој тип на човек постепено се идолизира себеси, постепено почнува да чувствува дека е некаков центар на целиот свет. Тој не може да ги сака другите луѓе, затоа што се сака само себеси и тоа и вас како што се сака себеси.
Тој се сака себеси со некаква религиозна стравопочит и затоа го нервираат оние кои не го третираат на ист начин.
Често човек кој е во прелест се чини дека е во непријателство и војна со сите други луѓе; може да препознае само оној кој верува во неговите замислени доблести и неговата божемна светост.
од книгата: „Со Христа до висините на обожението“
